UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan ve 9 bin yıllık geçmişiyle Neolitik dönemin en önemli yerleşimlerinden biri kabul edilen Çatalhöyük’te yeni dönem arkeolojik kazılar devam ediyor. Konya Ovası’nda yer alan tarihi yerleşim alanında, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın “Geleceğe Miras Projesi” kapsamında yürütülen çalışmalar, Neolitik insanların toplumsal yapısına ve göç hareketlerine dair yeni ipuçları sunuyor.
Doğu Çatalhöyük’ten Batı Çatalhöyük’e göçün nedenleri araştırılıyor
Pamukkale Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi ve kazı başkanı Doç. Dr. Ali Ozan’ın öncülüğünde yürütülen çalışmalarda, özellikle doğu Çatalhöyük’ten batı Çatalhöyük’e gerçekleşen göçün sebepleri mercek altına alınıyor. Doç. Dr. Ozan, bu göçün ardında toplumsal yapının değişiminin önemli rol oynadığını vurguluyor.
Kazı başkanı Ozan, “Mimari, daha alt tabakalarda sıkışık ve bitişik bir düzen gösterirken, zaman içerisinde üst tabakalarda mimarinin yavaş yavaş ayrıştığını görüyoruz. Bu durum, insanların toplumsal yapısında değişim yaşandığını, bireysel yaşam alanlarının ön plana çıkmaya başladığını işaret ediyor. Dolayısıyla bu değişim, doğudan batıya göçün nedenlerinden biri olabilir” ifadelerini kullandı.
Batı Çatalhöyük’te Bizans dönemine ait mezarlar bulundu
Doç. Dr. Ali Ozan, batı Çatalhöyük kazılarında Bizans dönemine tarihlenen çok sayıda mezarın bulunduğunu da açıkladı. Ozan, “Mezarlar her ne kadar Çatalhöyük’ün Neolitik dönemiyle doğrudan ilişkili olmasa da yapıları, çeşitlilikleri ve kullanılan malzemeleriyle oldukça ilgi çekici. Kerpiçten, yassı taşlarla örülmüş oda şeklinde mezarlar ile üzerinde desenler bulunan tuğlaların kullanıldığı örnekler var. Bu da bölgenin farklı dönemlerde nasıl değerlendirildiğini anlamamız açısından önemli” dedi.
Ozan, bu mezarların, insanların neden batı Çatalhöyük’ü yeni bir yerleşim alanı olarak seçtiklerini anlamada ipucu olabileceğini de sözlerine ekledi.
Doğu Çatalhöyük’te “Ruhani ev” ortaya çıktı
Doğu Çatalhöyük’te ise Polonyalı bir ekip çalışmalarını sürdürüyor. Poznan Üniversitesi Prehistorya Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Arkadiusz Marciniak’ın sorumluluğunda yürütülen kazılarda, son derece dikkat çekici bulgulara ulaşıldı.
Prof. Marciniak, “Burada bir avlunun etrafına yerleştirilmiş yapı grupları keşfettik. Bu yapılar günlük yaşam için kullanılmamış, daha çok özel işlevlere sahip yapılar olarak öne çıkıyor. En önemli keşiflerden biri, içerisinde tabana yerleştirilmiş 20 insan iskeletine ait parçaların bulunduğu bir ‘Ruhani ev’ ya da diğer adıyla ‘Ölüler evi’ oldu. Bu insanların farklı yerlerde öldüklerini ve kalıntılarının buraya getirildiğini düşünüyoruz” dedi.
Ritüel yapılar ve gelecek kazılar
Marciniak ayrıca duvarları desenlerle boyanmış, 14 platformlu büyük bir ritüel yapısına ulaştıklarını belirtti. Bu yapının önümüzdeki yıl kazılacağını söyleyen bilim insanı, “Bu tür yapılar Neolitik toplumların dini ve sosyal hayatına dair önemli bilgiler veriyor” dedi.
Ekip ayrıca günlük kullanım işlevi bulunmayan, uzun süre kullanıldığı anlaşılan ve iyi sıvanmış küçük bir yapı da gün yüzüne çıkardı. Bunun yanı sıra yerleşimin en eski yapılarından biri üzerinde de çalışmalar sürüyor. Söz konusu yapının platformlarının altında üç insan gömüsüne ulaşıldı. Yapının kesin tarihini belirlemek için karbon 14 yöntemiyle analiz yapılacağı açıklandı.
Çatalhöyük, dünya arkeolojisi için eşsiz bir kaynak
Çatalhöyük, yalnızca Anadolu için değil, dünya arkeolojisi için de benzersiz bir merkez olarak değerlendiriliyor. Yerleşimde tarımın başlaması, toplumsal yapının gelişmesi, mimari düzenin dönüşmesi ve gömü geleneklerinin çeşitlenmesi, Neolitik dönemin sosyal hayatını anlamak açısından büyük önem taşıyor.
Kazı başkanı Doç. Dr. Ali Ozan, yürütülen çalışmalarda elde edilen bulguların insanlık tarihindeki şehirleşme sürecine ışık tuttuğunu vurgulayarak, “Çatalhöyük, geçmişten günümüze insanlığın toplumsal hafızasını anlamamızda büyük bir anahtar” değerlendirmesinde bulundu.
Bugün hem Türk hem de yabancı arkeologların ortak çalışmalarıyla sürdürülen kazılar, Çatalhöyük’ün binlerce yıllık sırlarını ortaya çıkarmaya devam ediyor.
Haber Merkezi
